E tonoa ana koe ki te whakahoki kōrero mō ngā tuhingapaearu hukihuki arareo Māori mō te reo matatini me pāngarau, me ngā rawa tautoko mō ngā akoranga tautokorua NCEA hōu mō te reo matatini me pāngarau, hei wāhanga o te Mōkī Panonitanga NCEA.
Mā te urupare nei mātou e āwhina ki te whakawhanake ake i ngā paerewa me ngā rawa tautoko. Koia tēnei te whai wāhitanga tuatahi o ngā whai wāhitanga urupare ā mua kē mai i te whakatinanatanga katoatanga o ngā paerewa hei te tau 2023.
E hāngai pū ana ngā paerewa arareo Māori ki Te Marautanga o Aotearoa (TMoA). Kei te whakawhanake hoki mātou i ngā paerewa e hāngai ana ki te New Zealand Curriculum (ngā paerewa arareo Ingarihi). Ka āhei ia ākonga, ia ākonga te whakamahi i ngā paerewa arareo Māori me ngā paerewa arareo Ingarihi i ngā horopaki katoa.
He aha i panonitia ai te reo matatini me pāngarau i te NCEA?
He pūkenga tūāpapa hira te reo matatini me pāngarau e puta ai te ihu o te ākonga i ana akoranga atu puta noa i te marautanga, i tōna ao, me te mahi.
Rā roto i te wāhanga whakawhitiwhiti whakaaro katoa o te Arotake NCEA i rongo kōrero mātou mai i te tokomaha, tae atu ki ngā kaiwhakawhiwhi mahi, ngā pouako, ngā ākonga, me ngā whare akoranga mātauranga tuatoru, i kī kāore i te pakari ngā whakaritenga reo matatini me pāngarau.
I rongo mātou me whai māramatanga whakakotahi tātou ki ngā tūāpapa o te reo matatini me pāngarau tērā e whakarite kia angitu ngā ākonga i ā rātou mahi ako e haere ake nei.
Te panonitanga matua
He aha kei roto i ngā paerewa?
Kei roto i ngā paerewa arareo Māori ko te pānui, te tuhituhi, te reo-ā-waha, me pāngarau, ā, kei roto i ngā paerewa arareo Ingarihi ko te pānui, te tuhituhi me pāngarau.
Ka whakaatu ngā paerewa i ngā tūāpapa o te reo matatini me pāngarau e hiahiatia ana ki te whakatere i ngā akoranga, te ao, me te mahi. E hāngai ana ngā tūāpapa o te reo matatini me pāngarau ki te mātauranga me ngā āheinga e rawaka ana ki ngā rangatahi mō te whai wāhi ki ngā akoranga o tua, mō te whanaketanga o ngā pūkenga oranga, me te whiwhi mahi i ō rātou ake hapori. Kei Aotearoa, ka whai wāhi ki ēnei te māramatanga ki te whai wāhi ki tō tātou pāpori kākanorua.
Mō te taha ki ngā paerewa hōu nei, kei te takiwā o ngā Taumata 4/5 o TMoA ngā tūāpapa o te reo matatini me pāngarau, e whai mana ai te ākonga i runga i ana mahi i te Taumata 4, ā, ka rite ia ki te mahi i te Taumata 5.
I roto anō i te Tīrewa Ako, e whakawhanake tonutia ana, ka noho ngā paerewa i ngā taumata o runga rawa. Ka whakamahia tēnei pou tarāwaho kia mārama ai ki te kokenga akoranga o ngā ākonga i ēnei paerewa.
Te tukanga whakawhanake ā mohoa nei, me ngā hua hei arotakenga māu
I 2019, i mea mai tētahi Rōpū Tohutohu Hangarau, kei roto kō tētahi rōpū mātanga iti, me pēhea ngā taumata o aua paerewa hou, me ngā kiko mō roto. I te 2020, i tuhi hukihukitia ngā paerewa e tētahi rōpū mātanga iti, i runga anō i ngā tūtohu a te Rōpū Tohutohu Hangarau.
I tuhi hukihukitia e ngā rōpū nei ngā kiko o ngā rauemi e rua (tētahi mō te reo matatini, tētahi mō te pāngarau) e kimi urupare ai mātou i tēnei wā:
Kua ahu mai ngā rauemi i TMoA me te Tīrewa Ako, ā, e tautokona hoki e te mahinga hangarau i mahia e ngā kaiwhakawhanake o te Tīrewa Ako i mua i te tuhinga hukihuki o ngā paerewa.
Ka aha ā muri ake nei?
Mā tāu urupare ki tēnei uiuinga e āwhina ai i a mātou ki te whakawhāiti i ngā paerewa me ngā rawa e pai ai te hāngai ki ngā tūāpapa o te reo matatini me pāngarau. Mā tāu urupare hoki e ārahi i ā mātou mahi whakaako, ako, aromatawai hoki.
Aromatawai
Kua whakawhanakehia ngā paerewa reo matatini me pāngarau kia taea ai te aromatawai mā tētahi utauta matihiko ka taea te urutau, mēnā ka taea tētahi te whakawhanake. Mō te wā nei, ka aromatawaingia ngā ākonga ki tētahi Ngohe Aromatawai Noa (Common Assessment Activity, CAA rānei).
Ka wātea hoki te aromatawai ā-kōpaki hei momo aromatawai i te taha o te CAA, waihoki te utauta matihiko (mēnā ka wātea mai tētahi). Ka herea te aromatawai ā-kōpaki ki ngā paerewa arareo Māori anahe, ā, kāore e wātea i te arareo Ingarihi.
Te Whakaako, te Ako, me te Ārahitanga Aromatawai
Ka whakawhanaketia he rauemi tāpiri hei tautoko i ngā pouako me ngā kaiārahi ki te whakatinana i aua paerewa i ngā kura me wāhi kē. Kei roto i ēnei he rauemi whakaako, ako, ārahitanga aromatawai, me te ārahitanga mō te utauta whakatau takatū.
E akiaki hoki ana mātou i ngā pouako me ngā kaiārahi kia tīmata ki te whai whakaaro ki te āhua o ngā panoni ki tōu ake wāhi ki te tautoko i te reo matatini me pāngarau.
Ngā Whakamātau i rō Kura
Ka whai wāhi ētahi kura me ngā whare wānanga ki te whakamātau i ngā paerewa i whakahoki kōrero ai koe hei ngā Wāhanga 3 me te 4 o te tau 2021. Kia mataara tonu ki ngā mōhiohio mō te āhua e taea ai e koe te whai wāhi mai ki ngā paerewa ā te 2022.
Share
Share on Twitter Share on Facebook